«مالک یوم الدّین»

بسم الله الرحمن الرحیم                                                      «مالک یوم الدّین»

در این آیه نیز اختلاف بر سر "مالک" و "یوم" و "دین" است. برخی از قاریان "مالک" خوانده، برخی دیگر "مَلک" می‌خوانند. در "یوم" و "دین" نیز آراء و اختلافاتی است که از نظر شما می‌گذرد.

1 ـ «بدون شک و بدون هیچ اختلافی، و به استناد به تواتر، در کتب قرآن "مالک" آمده.
ولی آیا "مَلِک" هم صحیح است مانند "مالک" یا خیر، دو روایت است که یکی بر استمرار قرائت "مالک" توسّط پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلّم تصریح دارد و دیگری بر استمرار قرائت "مَلِک" توسّط آن حضرت.
استمرار قرائت پیامبر در هر یک، نفی استمرار قرائت در دیگری می‌کند... و با عرضه قرائت "مَلک" بر قرآن، قرائت "مالک" صادق است نه غیر آن».
* مفسّر با این بیان، عرضة روایت به قرآن را عرضة روایت به نوشته و نسخه‌های قرآن می‌داند. و با عرضه این دو گروه روایت متعارض، با استناد به ثبت این کلمه در کتابت قرآن، قضیّه را فیصله می‌دهد! البته باز هم جای تشکر دارد که به هرحال، ایشان به روایت استناد کرده است.

2 ـ «... حجّت آنان که "مالک" می‌خوانند به "الف"، آن است که گفتند:
مراد آن است که کسی در آن روز ملکیّت تصرّف ندارد. چون ملکیّت همه مالکان در آن روز زائل شود. و املاک همه مالکان با حق تعالی افتد».

3 ـ «حجّت آنان که "ملک" خوانند "بی الف" آن است که گفتند:
خدای تعالی در دنیا ملوک را تمکین کرد و بعضی را مملکت داد، چون انبیاء و اوصیاء و ائمّه علیهم‌السّلام. فردا مُلک از همه باز ستاند و همه را معزول گرداند».

4 ـ «حجّت دیگر اینکه: "مَلِک" بلیغتر است در مدح تا "مالک". چون هر "مالک"، "مَلِک" نباشد ولی هر "مَلِک"، "مالک" باشد».

5 ـ «قرّاء "مالک" گفتند: "مالک" بلیغتر است. زیرا آن تصرّف که مالک می‌تواند در مِلک خود داشته باشد مانند فروش و وقف و هبه و اقرار، "مَلِک" نمی‌تواند در مِلک خود داشته باشد. پس "مالک" بلیغتر است از "مَلِک"».

6 ـ «معنی "مالک"، عبارت است از: کسی که قادر بر تصرّف در ملک خویش است به گونه‌ای که کسی نمی‌تواند او را از تصرّف منع کند.
و شخص عاجز را نمی‌گویند "مالک" است. چون مرجع معنی این اسم، داشتن قدرت است.
این صفت برای خدا ذاتی و ازلی و ابدی است».

7 ـ «"مالک" و "مَلِک" دو لغت است به یک معنا... امّا در عرف بین ایندو فرقی هست.
و به هر حال، "مَلِک"، بلیغ تر از "مالک" باشد».

* در اعراب و حرکات "مالک" یا "مَلِک" نیز هر کس به راهی رفته و به مقتضای ذوق و سلیقه اش قرائت کرده. چند نظر آینده در ارتباط با همین مسأله است:
8 ـ «اعمش و محمّدبن السّمیقع خوانند: "مالکَ" به نصب کاف، به تقدیر "یا مالکَ"... تا به شکل خطاب باشد. زیرا "ایاک نعبد" خطاب است».

9 ـ «عون العقیلی خواند: "مَلِکُ" به تقدیر "هو مَلِکُ"».

10 ـ «ابو حیوة خواند: "مَلْکُ"».

11 ـ «"یوم" عبارت است از طلوع فجر الی غروب خورشید... .
و یا عبارت است ازطلوع خورشید تا غروب آن... .
اگر گویند: چگونه گفت "مالک یوم" در حالی که "یوم" عبارت است از طلوع خورشید و در آن روز خورشیدی نیست، جواب اینکه:
به این دلیل تعبیر به روز می‌کند که در آن اوقات، تاریکی نیست مانند روز. پس بر سبیل تشبیه آن را "یوم" می‌خواند».

12 ـ «منظور از "یوم" زمان است مطلقا، نه روز اصطلاحی مقابل شب».

13 ـ «منظور از روز، ادامة نور و روشنی است تا سرنوشتها تعیین شده، هر کسی در مکان خود مستقرّ گردد».

14 ـ «"یوم" ـ روز ـ از ابتدای روشنی هوا تا آغاز تاریکی را شامل می‌شود... و روز قیامت بمنزله روح تمام روزهای این عالم از اول دنیا تا آخر آن است».

15 ـ «در قیامت که تمام کرات از حرکت می‌افتند، زمانی نیست که آنرا یوم یا لیل یا ماه و سال نامیم.
بنا بر این، اطلاق یوم بر روز قیامت بر فرض تقدیر است. به این معنی که اگر حرکتی بود و روز و ماه و سال تشکیل می‌داد مقدار روز قیامت، پنجاه هزار سال بود».

16 ـ « در آیه "مالک یوم الدّین" از کلمه "یوم" مطلق وقت اراده شده است. زیرا در روز قیامت، آفتاب وجود ندارد».

17 ـ «معنی "مالک یوم الدّین" آن است که: "مالک فی یوم الدّین" ... یعنی "مالک الحکم و الأثر و القضاء فی یوم الدّین"».

18 ـ «"دین" درلغت به معانی مختلف آمده است:
به معنی جزاء، حساب، قهر و غلبه، طاعت، و عادت.
از این معانی، آنچه مناسب اینجاست، یکی حساب است،... و قول دیگر جزاست... و قول دیگر قهر و غلبه است،... و طاعت است».

19 ـ «"دین" در این آیه، به معنی پاداش و حساب است».

20 ـ «"دین" به معنای پاداش دادن، و مصدر است.
و به معنای اسم مصدر که پاداش و جزا باشد هم مناسب است».

21 ـ «"مالک یوم الدّین" یعنی "مالک یوم لاینفع فیه الاّالدّین"... .
و بر این قول، "دین" اسلام باشد».

22 ـ «"یوم الدّین" یعنی روزی که بر دین، جزا و پاداش داده می‌شود... .
و بنا بر این قول، مراد، مطلق دین است، خواه دین حق و خو
اه دین باطل.
یعنی حق سبحانه و تعالی بر دین حق ثواب می‌دهد و بر دین باطل عقاب مترتب می‌سازد».

23 ـ «"یوم الدّین" یعنی روزی که جز دین، چیزی سود نمی‌بخشد».

24 ـ «"یوم الدّین" یکی از القاب روز قیامت است».

چکیدة آراء:

* «مراد از این آیه نفی ملکیّت از غیر خدا و اختصاص آن به خداست. به همین دلیل، باید "مالک" خوانده شود».
* «ثبت "مالک" در قرآنها متواتر است و شک و اختلافی در آن نیست».
* «در جواز قرائت "مَلک" روایتی است که با جواز قرائت "مالک" متعارض است».
* «با عرضه قرائت "مَلک" بر قرآن که به صورت تواتر، "مالک" ثبت شده، "مالک" صادق است و نه غیر آن».
* «بدین جهت "مَلِک یوم الدّین" خوانده می‌شود که خداوند، فردای قیامت، هر کس را که پادشاهی داده، از او باز ستاند و عزل کند و پادشاهی را در انحصار خود گرداند».
* «"مَلِک" بلیغ تر از "مالک" است».
* «به این دلیل باید "مَلِک یوم الدّین" خوانده شود که "مَلِک" در مدح، بلیغ تر از "مالک" است. زیرا هر "مالک" ، "مَلِک" نیست ولی هر "مَلِک"، "مالک" هست».
* «"مالک" بلیغ تر از "مَلِک" است. زیرا تصرّفاتی را که "مالک" می‌تواند در ملک خود داشته باشد، "مَلِک" نمی‌تواند در ملکش داشته باشد».
* «"مالک" یعنی کسی که بر تصرّف در ملک خویش تواناست به گونه‌ای که کسی نتواند او را از تصرّفش منع کند».
* «"مالک" و "مَلِک" به یک معنا هستند».
* «چون "ایّاک نعبد" خطاب است، "مالک" نیز باید به شکل خطاب باشد. لذا "یاء" ندا در تقدیر گرفته و "مالکِ" را با نصب کاف یعنی "مالکَ" خوانده‌اند».
* «"مالکِ"، "ملکُ" خوانده شده است، به تقدیر "هوَ ملِکُ"».
* «"مالکِ" ، "مَلْکُ" خوانده شده است».
* «با اینکه در قیامت، از خورشید اثری نیست، به این دلیل زمان قیامت را به "یَوم ـ روز" تعبیر کرده است که در آن زمان، تاریکی نیست مانند روز. یعنی از باب تشبیه به روز آن را روز قیامت خوانده است».
* «منظور از "یوم" روز اصطلاحی نیست. بلکه منظور زمان است».
* «منظور از "یوم" ادامه نور و روشنی است برای تعیین سرنوشتها و استقرار افراد در مکان خود».
* «"روز" ابتدای روشنی هوا تا ابتدای تاریکی است و روز قیامت، به منزله روح تمام روزهای عالم از اول دنیا تا آخر آن است».
* «اطلاق "یوم" بر روز قیامت، بر فرض تقدیر است. یعنی اگر حرکتی بود و روز و ماه و سال تشکیل می‌داد، مقدار روز قیامت، پنجاه هزار سال بود».
* «در آیه "مالک یوم الدّین" از کلمه "یوم" مطلق وقت اراده شده است. زیرا در قیامت، آفتاب وجود ندارد».
* «"مالک یوم الدّین" یعنی "مالک الحکم و الأثر والقضاء فی یوم الدّین"».
* «"دین" معانی مختلف دارد. مناسب ترین معنا در آیة "مالک یوم الدّین"، "حساب" است».
* «مناسبترین معنا برای "دین" در آیه "مالک یوم الدّین"، "جزا" می‌باشد».
* «مناسبترین معنا برای "دین" در آیه "مالک یوم الدّین"، "قهر و غلبه" است».
* «مناسبترین معنا برای "دین" در آیه "مالک یوم الدّین"، "طاعت" است».
* «"دین" در آیه "مالک یوم الدّین"، به معنای "پاداش و حساب" است».
* «"دین" در آیه "مالک یوم الدّین"، مصدر و به معنی "پاداش دادن" است».
* «"دین" در آیه "مالک یوم الدّین"، به معنای اسم مصدر یعنی "پاداش و جزا" هم باشد، مناسب است».
* «"مالک یوم الدّین" یعنی "مالِکِ یَومٍ لایَنفَعُ فیه اِلاَّ الدّین ـ مالک روزی که هیچ چیز جز دین نفعی ندارد ـ". بنا بر این، منظور از "دین" اسلام است».
* «"یوم الدّین" یعنی روزی که بر دین جزا و پاداش داده می‌شود».
* «مراد از "دین" مطلق دین است. یعنی خدا بر دین حق پاداش و بر دین باطل عقاب می‌دهد».
* «"یوم الدّین" یعنی روزی که جز دین چیزی سود نمی‌بخشد».
* «"یوم الدّین" یکی از القاب روز قیامت است».

"مالک" است یا "مَلک" یا "مَلْک"؟ کدامیک بلیغ تر است؟ چرا بلیغ تر است؟ به یک معنا هستند یا معانی متفاوت دارند؟ اعراب آخرشان چیست؟ اگر مالک است به معنای مصلح است یا صاحب مال ؟ تقدیر پیش از آن چیست؟ چرا برای قیامت، کلمه "یوم" به کار رفته؟ معنای "یوم" چیست؟ آیا حقیقتا روز است یا از باب تشبیه یا از باب تقدیر؟ دین به چه معناست؟ و... ؟ اینها پرسشهایی است که به پاسخی مطمئن از سوی مفسّران نیاز دارند. و کدام پاسخ از پاسخهای گذشته، دارای چنین ویژگی است؟