درس دوم-دفع یک شبهه راجع حرف باءبسم الله الرحمن الرحیم
بسم الله الرحمن الرحیم
نکته مهم راجع حرف باء بسم الله الرحمن الرحیم
دفع یک شبهه
سوال :
از علی ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود : « انا نقطه تحت الباء » حال سوال این است خط کوفی نقطه ندارد، جواب چیست؟
پاسخ:
ابوالقاسم
رازی شیرازی یکی از اقطاب فرقه ذهبیه این حدیث را به صورت کامل این گونه نقل نموده
است که امام علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «ما فی کلام الله فی السبع المثانی و ما
فیه فی البسمله و ما فیه فی الباء و ما فیه فی النقطه و انا نقطه تحت باء بسم
الله».(1) یعنی آنچه در کلام الهی )قرآن)
است در سبع المثانی (سوره حمد) است و آن چه در سبع المثانی است، در بسم الله
الرحمن الرحیم است و آنچه در بسم الله است، در باء بسم الله است و آنچه در باء بسم
الله است در نقطه آن است و من نقطه زیرین باء بسم الله ام. و باز از زبان علی ـ
علیه السلام ـ چنین می گوید: «کلام در سبع المثانی یا سوره حمد است و سوره حمد در
بسم الله است و بسم الله در باء بسم الله است و من خود نقطه تحت بایم. یعنی راه
گشای راه ولایت که شامل همه مراتب است منم».(2)
ولی طبق
تتبعی که انجام گردید این حدیث را در کتاب های روایی، تاریخی و تفسیری نیافتیم به
جز آن چه که مرحوم سید مصطفی خمینی (ره) می
گوید: در تفسیر المنار شبیه آن از زبان پیامبر اکرم اسلام ـ صلی الله علیه و آله و
سلم ـ این گونه نقل شده که: «ان اسرار القرآن فی الفاتحه و اسرار الفاتحة فی
البسملة و اسرار البسملة فی الباء و اسرار الباء فی نقطتها» و صاحب المنار می گوید
این حدیث نه از طرف پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ثابت می باشد و نه
از طرف اصحاب آن حضرت.(3) بنابراین دلیلی نداریم که ثابت کند این حدیث از امام علی
ـ علیه السلام ـ صادر شده است.
اما در این
که در زمان امام علی ـ علیه السلام ـ قرآن کریم دارای نقطه نبوده، تردیدی وجود
ندارد. در ابتداء مصاحف بعد از این که توسط عثمان جمع آوری شد، بدون نقطه و علامات
نگارش می شد و سبب و انگیزه نقطه گذاری قرآن یعنی پیاده کردن اِعراب در قرآن این
بود که مردم در گذشته بیش از چهل سال تا زمان خلافت عبدالملک بن مروان، قرآن کریم
را در مصاحفی قرائت می کردند که طبق رسم الخط مصحف عثمان نگارش شده بود. آن گاه
تصحیف و لغزش در قرائت رو به ازدیات نهاد و در عراق گسترش یافت.
حجاج بن یوسف
ثقفی از کاتبان درخواست کرد برای این حروف متشابه و همانند با یکدیگر (از قبیل باء
و تاء و ثاء و یاء و امثال آنها) علامات و مشخصاتی را وضع و ابتکار نمایند.(4)
بنابراین
بعید به نظر می آید که این حدیث از امام علی ـ علیه السلام ـ باشد. به فرض این که
این حدیث را امام علی ـ علیه السلام ـ گفته باشد، شاید بتوان آن را این گونه توجیه
نمود که امام ـ علیه السلام ـ با این سخن نمادین و سمبولیک خواسته بفهماند که او
بر حقیقت قرآن تسلط کامل دارد و علم تأویل و تفسیر آن را آن گونه که هست می داند
به این معنا که او قرآن ناطق است همان گونه که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و
سلم ـ و سایر امامان ـ علیهم السلام ـ دارای این مقام بزرگ هستند.
به هر حال
لازم است در سخنان و ییانات نقل شده از پیامبر اکرم و ائمه معصومین (علیهم السلام)
دقت لازم را داشته باشیم به گونه که رد و قبول آن بر اساس معیار و اساس علمی صورت
بگیرد .
امام رضا ـ
علیه السلام ـ فرموده است مخالفین ما اخباری را در فضایل ما وضع کرده و آنها را بر
سه نوع قرار داده اند، یک قسم از این اخبار غلو است و قسم دوم آن تقصیر در امر ما
است و قسم سوم تصریح به مثالب دشمنان ما است. هر گاه مردم اخبار غلو را درباره ما
بشنوند شیعیان ما را تکفیر نموده و قول به ربوبیت ما را به آنان نسبت می دهند. و هنگامی
که احادیث تقصیر را بشنوند به آنها معتقد می گردند و زمانی که اخبار مثالب دشمنان
ما را بشنوند ما را به اسم های مان مورد عیب جویی و نقص قرار می دهند.(5)
پاورقی:
1 -
رازی شیرازی،
ابوالقاسم، کوثر نامه، شیراز، کتاب فروشی احمدی، چاپ اول، 1372ش، ص152.
2 -همان، ص154.
3 -خمینی، سید مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، موسسه نشر آثار امام، چاپ
اول، 1418ق، ج1، ص151.
4 -حجتی، سید محمد باقر، کشاف الفهارس، تهران، سروش، چاپ اول، 1370ش،
ص191ـ192.
5 - صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه،
قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1404ق، ج4، ص504.
منبع: نرم
افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
